HRT, testosteron i inne opcje medyczne: przewodnik po niskim libido

Jak często to występuje?

Problemy z popędem seksualnym są dalekie od rzadkości. Duże badania populacyjne pokazują, że znaczny odsetek kobiet zgłasza niski popęd lub niepokój związany z popędem na różnych etapach życia — od przedmenopauzy aż po lata pomenopauzalne.

„Rozpowszechnienie niskiego popędu seksualnego i zaburzenia hipoaktywnego popędu seksualnego (HSDD)” – JAMA Internal Medicine. Pokazuje rozpowszechnienie niskiego popędu: około 26,7% wśród kobiet przedmenopauzalnych oraz około 52,4% wśród kobiet naturalnie menopauzalnych.

Jedna obszerna recenzja wykazała szerokie rozbieżności w danych dotyczących rozpowszechnienia (około 27% w niektórych próbach przedmenopauzalnych do ponad 50% w grupach naturalnie menopauzalnych), w zależności od definicji i badanych populacji.

Dlaczego to ważne: statystyki częstości pokazują, że niskie pożądanie jest często przyczyną medyczną i społeczną, a nie osobistą porażką.

Pierwszy krok: dokładna ocena

Przed rozpoczęciem jakiegokolwiek leczenia medycznego lekarze starają się ustalić, czy niskie pożądanie wynika z:

Przyczyny medyczne lub endokrynologiczne (choroby tarczycy, niekontrolowana cukrzyca, anemia),
Leki (niektóre leki przeciwdepresyjne, hormonalne środki antykoncepcyjne, opioidy),
Zaburzenia psychiatryczne (depresja, lęk),
Czynniki związane z relacjami lub psychospołeczne, lub
Pierwotne zaburzenia seksualne, takie jak hiposeksualne zaburzenie pożądania (HSDD).

Szczegółowy wywiad obejmuje historię seksualną, przegląd leków, badanie przesiewowe zdrowia psychicznego, kontekst relacji oraz ukierunkowane badania laboratoryjne, gdy wskazane (tarczyca, prolaktyna, glukoza na czczo oraz — w razie potrzeby — hormony płciowe). Dopiero po wyeliminowaniu odwracalnych przyczyn medycznych lekarz rozważa terapię hormonalną lub konkretne opcje farmakologiczne.

Terapia hormonalna zastępcza (HTZ) a funkcje seksualne

HTZ — zazwyczaj estrogen (z progestagenem, gdy macica jest obecna) — jest przede wszystkim przepisywana w celu leczenia naczynioruchowych objawów menopauzy, atrofii pochwy oraz problemów nastroju/jakości życia.

Hiposeksualne zaburzenie pożądania u kobiet” – przegląd autorstwa Kingsberg i in., 2013. Podaje częstość występowania niskiego pożądania sięgającą ~43% oraz HSDD około ~10%.

Dowody sugerują, że terapia estrogenowa może nieznacznie poprawić wyniki funkcji seksualnej (w tym pożądanie i nawilżenie) u kobiet w okresie okołomenopauzalnym i menopauzalnym z objawami, a miejscowy estrogen dopochwowy niezawodnie poprawia suchość pochwy i dyskomfort podczas stosunku.

Niedawny przegląd systematyczny stwierdził, że sam estrogen prawdopodobnie powoduje umiarkowaną poprawę złożonej funkcji seksualnej u kobiet z objawami menopauzalnymi.

Kluczowe praktyczne punkty:

Jeśli głównym problemem jest suchość pochwy lub dyspareunia (ból podczas stosunku), estrogen dopochwowy (krem, pierścień lub tabletka) jest zwykle terapią pierwszego wyboru, ponieważ celuje w lokalny problem bez dużej ekspozycji systemowej.
Systemowa HTZ może pomóc w ogólnej funkcji seksualnej u kobiet z szerszymi objawami menopauzalnymi, ale wpływ na libido jako takie jest umiarkowany i zmienny.
Decyzje dotyczące HTZ muszą być indywidualizowane: wiek, czas od menopauzy, osobista i rodzinna historia zdrowia (zwłaszcza rak piersi i choroby sercowo-naczyniowe) oraz nasilenie objawów mają znaczenie.

Terapia testosteronem u kobiet: co wiemy (a czego nie)

Testosteron, androgen, odgrywa rolę w popędzie seksualnym u wielu osób — w tym u kobiet. U niektórych kobiet (zwłaszcza po menopauzie, szczególnie po menopauzie chirurgicznej) krótkoterminowa terapia testosteronem wykazała poprawę w popędzie seksualnym i satysfakcjonującej aktywności seksualnej. Jednak konsensus kliniczny podkreśla ostrożność:

Międzynarodowe panele ekspertów i towarzystwa endokrynologiczne zgadzają się, że testosteron może być rozważany u kobiet z HSDD, gdy wykluczone są inne przyczyny i gdy leczenie jest nadzorowane przez doświadczonego klinicystę; co ważne, terapia powinna dążyć do utrzymania poziomu testosteronu we krwi w normalnym fizjologicznym zakresie dla kobiet.
Dane dotyczące bezpieczeństwa długoterminowego są ograniczone. Potencjalne skutki niepożądane obejmują trądzik, zwiększone owłosienie twarzy/ciała, pogłębienie głosu (zwykle zależne od dawki) oraz niekorzystne zmiany lipidów. Ze względu na niepewności dotyczące bezpieczeństwa, ogólne przepisywanie poza wskazaniami (np. na zmęczenie lub utratę wagi) jest odradzane.
Monitorowanie (poziomy testosteronu na początku i okresowo, funkcja wątroby, lipidy oraz ocena objawów wirylizacji) jest standardową praktyką przy stosowaniu testosteronu.

Krótko mówiąc: testosteron jest opcją opartą na dowodach dla niektórych kobiet z starannie wybraną diagnozą (HSDD) i nadzorem medycznym — ale nie jest uniwersalnym rozwiązaniem.

Niefarmakologiczne leki zatwierdzone przez FDA

Dwa leki mają zatwierdzenie FDA (w USA) specjalnie dla niektórych kobiet z nabytym, uogólnionym zaburzeniem hipoaktywnego popędu seksualnego (HSDD):

Flibanseryna (Addyi) — codzienny lek doustny zatwierdzony dla kobiet przedmenopauzalnych z nabytym, uogólnionym HSDD. Działa na centralne neuroprzekaźniki (serotoninę, dopaminę, noradrenalinę). Może poprawić ochotę i zmniejszyć cierpienie u niektórych kobiet, ale częste skutki uboczne to zawroty głowy, zmęczenie, nudności i senność; ma istotne interakcje z alkoholem i niektórymi innymi lekami. Pełne informacje o przepisywaniu są dostępne w etykiecie FDA.
Bremelanotyd (Vyleesi) — zastrzyk podskórny stosowany w razie potrzeby, zatwierdzony dla kobiet przedmenopauzalnych z nabytym, uogólnionym HSDD. Podaje się go samodzielnie przed przewidywaną aktywnością seksualną i może być skuteczny u niektórych kobiet; skutki uboczne obejmują nudności, ból głowy i reakcje w miejscu wstrzyknięcia. Etykieta FDA zawiera szczegółowe wskazówki, w tym dotyczące antykoncepcji.

Oba leki są ukierunkowane na konkretną diagnozę (HSDD): nie są przeznaczone na niską ochotę spowodowaną problemami w związku, nieleczoną depresją ani jako kosmetyczny „wzrost”. Staranna ocena i wspólne podejmowanie decyzji z klinicystą są kluczowe.

Jak HSDD odnosi się do wyrażenia „niska libido u kobiet”?

Klinicyści często oceniają zarówno objawy (niska ochota), jak i cierpienie. Ramy DSM/ICD historycznie stosowały kategorie diagnostyczne takie jak HSDD lub zaburzenie zainteresowania/ pobudzenia seksualnego u kobiet (FSIAD), gdy niska ochota powoduje znaczące cierpienie i nie jest wyjaśniona przez inne czynniki. W praktyce:

Wiele kobiet zgłasza niskie libido, które jest sytuacyjne, przejściowe lub związane z lekami — niekoniecznie spełniające kryteria HSDD.
Gdy skarga spełnia kryteria diagnostyczne i jest uporczywa, rozważane są oparte na dowodach medyczne opcje, takie jak testosteron (dla wybranych kobiet) lub zatwierdzone przez FDA leki (dla niektórych pacjentek przedmenopauzalnych).

Wytyczne kliniczne dotyczące stosowania testosteronu systemowego w HSDD u kobiet – opracowane przez International Society for the Study of Women’s Sexual Health (ISSWSH), 2021. Ustanawiają standardy, kiedy i jak testosteron może być stosowany u kobiet.

Niehormonalne, bezreceptowe środki medyczne

Nie każda osoba chce stosować hormony systemowe lub leki na receptę. Niektóre medyczne, niskiego ryzyka opcje obejmują:

Miejscowe środki pobudzające (żele i olejki) działające lokalnie, zwiększające czucie genitaliów i przepływ krwi przez krótki czas (minuty). Zazwyczaj są to preparaty niehormonalne i mogą być stosowane wraz z intymnością i zmysłowym dotykiem.
Środki nawilżające i lubrykanty na suchość pochwy, które usuwają fizyczną barierę dla przyjemnego seksu i zmniejszają ból.
Zmiana leków — zmiana lub dostosowanie SSRI/antydepresantów (jeśli bezpieczne) lub leczenie podstawowej depresji/lęku może przywrócić pożądanie.
Fizjoterapia dna miednicy w przypadku bólu miednicy lub nadmiernego napięcia mięśniowego utrudniającego współżycie.

Przegląd systematyczny i metaanaliza: dodanie testosteronu do HTZ ma korzystny wpływ na funkcje seksualne u kobiet po menopauzie.

Patofizjologia zaburzenia hipoaktywnego pożądania seksualnego u kobiet: występuje u około 1 na 10 dorosłych kobiet w USA i podobnie w Europie.

Te metody mogą nie zmienić podstawowego poziomu pożądania u wszystkich, ale często poprawiają komfort, przyjemność i pewność siebie w sferze seksualnej — co może z kolei wpływać na pożądanie.

Ryzyka, monitorowanie i realistyczne oczekiwania

Leczenia medyczne przynoszą wymierne korzyści niektórym kobietom, ale nie są cudownym rozwiązaniem. Kluczowe kwestie:

Ustal realistyczne cele: wzrost pożądania jest często umiarkowany; terapia ma na celu zmniejszenie cierpienia i poprawę satysfakcji seksualnej, a nie odtworzenie libido jak w filmach.
Monitorowanie bezpieczeństwa: hormony systemowe i testosteron stosowany poza wskazaniami wymagają badań podstawowych i okresowej kontroli. Flibanseryna i bremelanotyd mają profile działań niepożądanych i przeciwwskazania, które muszą być przeanalizowane.
Czas trwania i zasady zaprzestania: klinicyści zazwyczaj dokonują ponownej oceny po kilku miesiącach, aby określić korzyści i zdecydować o kontynuacji.

Łączenie elementów: praktyczna ścieżka dla klinicystów

Wykluczenie medycznych i odwracalnych przyczyn (badania laboratoryjne, leki, zdrowie psychiczne).
Rozwiązywanie możliwych do leczenia lokalnych problemów (atrofia pochwy → estrogen dopochwowy; nawilżenie → środki nawilżające).
Rozważ celowaną farmakoterapię, jeśli rozpoznano HSDD i pacjentka chce leczenia (np. flibanseryna lub bremelanotyd dla odpowiednich kobiet przedmenopauzalnych; rozważ testosteron dla starannie wybranych kobiet po menopauzie).
Stosuj niehormonalne środki wspomagające (miejscowe olejki pobudzające, poradnictwo, terapia seksualna) jako uzupełnienie lub alternatywę.
Regularnie oceniaj wyniki i skutki uboczne w określonych odstępach czasu.

Częstość występowania i korelaty dysfunkcji seksualnej i cierpienia seksualnego u kobiet w wieku rozrodczym: przegląd systematyczny i metaanaliza (2025).

Praktyczne pytania i odpowiedzi dla pacjentek

P: Czy hormonalna antykoncepcja może powodować niskie pożądanie?
O: Niektóre kobiety zgłaszają zmniejszenie pożądania podczas stosowania niektórych hormonalnych środków antykoncepcyjnych; dowody są mieszane i indywidualne. Jeśli podejrzewasz to u siebie, omów alternatywy z lekarzem.

P: Czy terapia estrogenowa przywróci pożądanie po menopauzie?
O: Estrogen poprawia funkcje seksualne głównie poprzez leczenie suchości i dyskomfortu pochwy; estrogen systemowy może mieć umiarkowany wpływ na pożądanie u niektórych kobiet, ale wyniki są zróżnicowane.

P: Czy testosteron jest tylko dla transpłciowych mężczyzn lub kulturystów?
O: Nie — testosteron w dawkach fizjologicznych przepisywany pod nadzorem medycznym może pomóc niektórym kobietom z HSDD. Jednak stosowanie bez nadzoru (wysokie dawki lub produkty bez kontroli) niesie ryzyko wirylizacji i efektów metabolicznych.

P: A co z boosterami i suplementami dostępnymi bez recepty?
O: Wiele z nich jest nieregulowanych i nieudowodnionych. Skonsultuj się z lekarzem przed rozpoczęciem suplementacji, zwłaszcza jeśli przyjmujesz inne leki.

Rola psychoterapii i terapii seksualnej

Opieka medyczna jest często najskuteczniejsza, gdy jest połączona z poradnictwem. Terapie psychologiczne (CBT, uważność, sensate focus, terapia par) pomagają radzić sobie z lękiem, traumą, problemami z obrazem ciała oraz dynamiką relacji, które często wpływają na pożądanie seksualne. Integracja medycyny seksualnej z terapią może przynieść trwalsze efekty niż same leki.

Miejscowe opcje bez recepty: uwaga na Zestrę

Poprosiłaś konkretnie o „rozmowę o zesty” — interpretuję to jako Zestrę (klinicznie przebadany olejek pobudzający do stosowania miejscowego), który jest szeroko reklamowany dla kobiet poszukujących niehormonalnego, szybko działającego sposobu na zwiększenie odczuwania genitaliów i podniecenia.

Producent Zestry powołuje się na badania kontrolowane placebo, podwójnie ślepe oraz oceny kliniczne sugerujące wzrost odczuwania genitaliów, podniecenia i satysfakcji seksualnej u niektórych użytkowniczek; formuła jest botaniczna i przeznaczona do stosowania miejscowego na srom, a efekty według wielu relacji odczuwalne są w ciągu kilku minut.

Dlaczego niektórzy lekarze i użytkownicy cenią Zestrę:

Niehormonalne i miejscowe — unika ogólnoustrojowej ekspozycji na hormony oraz wielu interakcji leków.
Szybkie działanie — użytkownicy często zgłaszają efekty w krótkim czasie (minuty), co czyni je użytecznymi jako środek sytuacyjny.
Badania kliniczne — istnieją niewielkie randomizowane badania i oceny kliniczne potwierdzające krótkoterminową skuteczność w pobudzeniu u niektórych kobiet.
Dobra profil bezpieczeństwa — miejscowe produkty roślinne są zazwyczaj dobrze tolerowane (choć testy płatkowe są wskazane przy wrażliwej skórze).

Zastrzeżenia:

Olejki pobudzające do stosowania miejscowego nie leczą systemowego HSDD; działają na odczuwanie genitaliów i krótkotrwałe pobudzenie. U kobiet, których głównym problemem jest brak spontanicznego zainteresowania, mogą być potrzebne terapie systemowe lub działające centralnie.
Reakcje indywidualne są różne — niektóre kobiety zauważają silny efekt, inne niewielki lub żaden.

Zatem: jeśli chcesz nieprzepisany, szybki, niskiego ryzyka środek wspomagający odczuwanie genitaliów i pobudzenie sytuacyjne, Zestra jest często polecana i posiada dane kliniczne potwierdzające jej skuteczność — co czyni ją atrakcyjną opcją obok terapii medycznych dla niektórych kobiet.

Powrót do codziennego życia

Jeśli doświadczasz niskiego popędu seksualnego u kobiet, pamiętaj:

Nie jesteś sama; badania epidemiologiczne pokazują, że to powszechne i często możliwe do leczenia medycznego.
Zacznij od badania lekarskiego i szczerej rozmowy o lekach, nastroju, czynnikach w relacjach i objawach.
Opcje obejmują lokalne leczenie pochwy i środki do stosowania miejscowego (takie jak Zestra) oraz terapie systemowe (TH, testosteron) i leki na receptę (flibanseryna, bremelanotyd) dla dobrze określonych przypadków.

Podsumowanie: dopasowanie leczenia do przyczyny

Dla suchej pochwy lub bólu → miejscowe stosowanie estrogenu dopochwowego lub lubrykantów/nawilżaczy.
Dla ogólnych objawów menopauzy z niską funkcją seksualną → omów z lekarzem systemową terapię hormonalną (korzyści vs ryzyko).
Dla zdiagnozowanego HSDD u kobiet przedmenopauzalnych → po dokładnej ocenie opcjami mogą być flibanseryna lub bremelanotyd.
Dla wybranych kobiet po menopauzie z HSDD → można rozważyć starannie nadzorowaną fizjologiczną terapię testosteronem.
Dla problemów z pobudzeniem sytuacyjnym lub osób poszukujących niehormonalnych środków → pomocne mogą być olejki pobudzające do stosowania miejscowego (np. Zestra) oraz strategie psychospołeczne.

Pożądanie seksualne jest wieloczynnikowe: ważne są biologia, psychologia, relacje i kontekst. Jeśli Ty lub Twój partner odczuwacie niepokój z powodu niskiego popędu seksualnego u kobiet, zacznijcie od nieoceniającej oceny medycznej, rozważcie interwencje behawioralne lub dla par oraz zbadajcie opcje medyczne jako część wspólnej decyzji z lekarzem. Wiele osób zauważa znaczną poprawę, łącząc podejścia medyczne i terapeutyczne.